Waterschap Noorderzijlvest heeft maar liefst 3.200 hectare grond in het bezit. In sommige van deze stukken grond bevinden zich archeologische resten uit het verleden. Vaak weten wij niet eens precies wat zich onder de grond bevindt. Onderstaand een overzicht van de verschillende archeologische erfgoederen (soms deels) in ons bezit.

Dorpsgezichten

Ons werkgebied kent vele historische dorpen van archeologische waarde. Het waterschap draagt bij aan deze dorpsgezichten door de beeldbepalende wateren die wij onderhouden.

Onderdendam

Dit dorp is een kruispunt van water- en landwegen en ontwikkelde zich tot een belangrijke haven- en overslagplaats. De plek verbindt het Winsumerdiep, het Boterdiep en de Warffumermaar. vroeg werden er de zogenaamde warfdagen van Rechters en Zijlrechters gehouden.

Ten Post

Ten Post ligt langs het in de 15e eeuw gegraven Damsterdiep. Het dorp ontstaan langs de (oude) weg van Stedum naar Wittewierum.

Enumatil

Dit dorp heeft zijn naam deels te danken aan de brug over het in de in de 17e eeuw gegraven Hoendiep. Over mogelijk eerdere bewoning van de plaats is weinig bekend.

Garrelsweer

Garrelsweer is een dijkdorp, ontstaan aan de Delf, de voorloper van het Damsterdiep. Het dorp kreeg in 1057 markt-, munt- en tolrecht. In de Middeleeuwen kwam het dorp in de schaduw van Loppersum te liggen.

Kommerzijl

Kommerzijl is een dorp ontstaan aan de oude zeesluis omstreeks 1600. Het dorp ligt aan het Kommerzijlsterriet, wat destijds afwaterde op zee. De sluis en het water herinneren nu nog aan de tijd dat de plek dienst deed als zijl.

Schouwerzijl

Het dorp Schouwerzijl wordt gekenmerkt door de sluis die duidelijk zichtbaar in het landschap ligt. Schouwerzijl is ontstaan als locatie waar het water van de Kromme Raken uitmondde op het Reitdiep. Het was vroeger een zeesluis.

Begraafplaats Menkeweer

Begraafplaats Menkeweer met 56 graven is gelegen op oude Wierde (terp) ten noorden van Onderdendam. Deze wierde stamt uit de laat-Romeinse tijd. Op dit kerkhof heeft tot 1843 een kerk gestaan, die daarna verwijderd is. Waterschap Hunsigo heeft in 1960 de begraafplaats aangekocht omdat “zich moreel verplicht voelde om dit graf (nl. van mr. A.J. van Roijen, de eerste voorzitter (dijkgraaf) van het waterschap met entourage in behoorlijke staat te houden.” Toen Hunsingo in Waterschap Noorderzijlvest opging, werd de begraafplaats eigendom van Waterschap Noorderzijlvest.

Wierden

Het noorden van Nederland kende in de vroege Middeleeuwen bewoning op wierden (terpen). Deze verhoogde woonheuvels waren voor mensen plekken om te wonen en hun vee te bergen ten tijde van hoogwater. Deze wierden kunnen nu nog terug worden gevonden in het landschap van Noord-Groningen en vertellen het verhaal van de vroegere strijd tegen het water.  

Dorpswierde Losdorp

De dorpswierde van Losdorp omvat een omgracht kerkterrein met kerk. Hoogte van de wierde is 3,60 meter boven NAP. Het noordwestelijke kwadrant wordt omgeven door een ringsloot. Op het zuidelijk deel van de wierde het voormalig borgterrein 'Fraylema'. Het noordwestelijke deel is gaaf rest gedeeltelijk afgegraven. Het waterschap beheert de watergang langs dit terrein.

Huiswierde Ulrum

Op deze wierde vindt men nog bebouwing, een gracht en een verhoging in het land die als wierde te herkennen is. In de bodem zijn waarschijnlijk resten van menselijke activiteiten te vinden. Het waterschap beheert de watergang langs dit terrein.

Relicten

In het werkgebied van Waterschap Noorderzijlvest bevinden zich overblijfselen van voormalige bewoning. In het verleden zijn bij de aanleg van waterwerken overblijfselen gevonden.

Restanten van klooster Feldwerd (Eemsdelta)

Op deze plek werd in de twaalfde eeuw een klooster gesticht. Het klooster moet in ieder geval hebben bestaan uit een kerk, twee kloosters, een abtshuis, een poort, een muur, boerderijen en misschien een molen. In de Tachtigjarige Oorlog is het klooster afgebroken en vervolgens is in de jaren 70 het terrein geëgaliseerd. Het waterschap beheert de watergang langs dit terrein.

Borgterrein Spijk

Dit borgterrein betreft met een omsingelde en omgrachte boerderij, die recentelijk is vergroot. De zuidgracht is gedempt, evenals de grachten rondom de hof. De zuidsingel is verdwenen, de overige zijn intact. Het terrein heeft fraaie omgrachting en beplanting. Het waterschap beheert de watergang langs dit terrein.